Đang là mùa xuân nhưng thời tiết như là mùa hè. Thường thường mùa xuân ở Pháp tháng này còn lạnh, ra đường phải mặt áo len. Bỗng nhiên cả tuần này có nắng, làm không khí nhộn nhịp hẳn lên. Cái nắng trái mùa này làm cho dân ở Paris ùa nhau ra đường, kẻ đi mua sắm, người tìm bóng mát. Paris có 20 quận mà quận nào cũng đông người. Tôi cũng muốn đi dạo lang thang ngòai đường, nhưng không phải đi mua sắm mà muốn tìm gặp những họa sĩ bên vỉa hè trong Paris, để biết cuộc sống nghệ sĩ buồn vui của họ như thế nào. Địa điểm tôi muốn đến là vùng Montmartre, ở nơi đó, có những nhóm họa sĩ chuyên vẽ chân dung cho khách bộ hành bên vỉa hè. Đi trong Paris, đi xe điện ngầm chắc chắn khỏi bị kẹt xe, và khỏi phải lo bị phạt xe, vì luồn lách trái phép, nhất là ngày trong tuần, nếu đi xe hơi. Đi métro là yên chí, cứ mỗi một trạn xe ngừng khỏang chừng hai phút. Tôi ngồi xe hơn một tiếng đồng hồ thì đến nơi. Vừa chui ra khỏi hầm métro, nhìn về bên phải là thấy ngọn đồi. Đứng dưới nhìn lên ngọn đồi, thấy nhà thờ màu trắng có tên Sacré Coeur nằm ngay ở giữa đồi. Người lên kẻ xuống tấp nập. Ở giữa, cỏ xanh tươi, tây, đầm nằm phơi nắng để da có màu cua đồng rắn chắc, và du khách ngả lưng nghỉ ngơi, sau một vòng lội bộ lên dốc xuống "đèo" trong vùng Montmartre này.

Chụp vài tấm hình nhà thờ trắng. Tôi đi vòng ra phía sau lưng nhà thờ, nơi đây, có tiệm café, quán ăn và nhất là nơi sinh họat của nhóm họa sĩ. Khi đi ngang qua khu vực của họa sĩ, họ chỉ được phép tụ họp ở đây mà thôi. Thấy có khách đi ngang qua là họ mời mọc cho bằng được. Thấy tôi, anh họa sĩ đến gần, tay ôm giá vẽ mời vẽ chân dung. Vì đã có ý định trước, nên tôi vui vẻ gật đầu và hỏi: Bao nhiêu ? Anh họa sĩ lém lỉnh cười nhẹ: Nghệ sĩ gặp nhau đừng hỏi giá!

- Vậy thì tôi đi…

- Ồ…Madame, 30 euro.

- Vẽ có giống tôi không đấy!

- Dĩ nhiên!

- Thật không ? Tôi không trả giá, nhưng vẽ không giống, tôi không trả tiền đó nha!

Anh họa sĩ… cười gật đâu. Rồi anh yêu cầu tôi ngồi bên góc đường để anh vẽ. Hỏi để cho có việc vậy thôi, vì tôi đã có kinh nghiệm, các họa sĩ vẽ chân dung của mình không được giống. Họa sĩ chào khách bên vỉa hè này, không bao giờ họ vẽ giống “người mẫu”, dù chỉ một vài nét tượng trưng. Khách ngồi nghiêng mà họ vẽ mặt thẳng, hình như trong đầu họ đã có sẵn hình ảnh, nên họ chỉ thay đổi vài nét cho xong, nên hên xui may rủi, hao hao giống một tí đã may lắm rồi. Họ vẽ thật nhanh, để còn phải lo đón khách khác. Mà hầu như anh nào cũng vẽ rất nhanh. Vừa vẽ vừa nói đủ thứ chuyện thì làm sao vẽ truyền thần cho được. Anh họa sĩ trấn an tôi: Madame yên tâm, tôi vẽ được 11 năm nay rồi . Tôi nhìn khuôn mặt bầu bỉnh anh họa sĩ rồi cười:

- Trông anh không giống… họa sĩ !

- Tại sao?

- Vì anh nói chuyện có duyên như người …buôn bán.

- Nghề nào cũng cần phải nói. Tại madame không biết đó thôi!

- À, anh nghỉ ngày nào? Vẽ ở đây có bị đóng thuế không?

- Phải có thẻ mới được đứng ở đây. Không phải ai vẽ đâu cũng được. Ở đây, có truyền thống về hội họa mà không đóng thuế sao được ! Tôi không nghỉ ngày nào. Làm hết bốn mùa.

- Trời đất ! Mùa đông đứng trên ngọn đồi này lạnh… chết. Vợ anh chịu để anh làm…họa sĩ vậy sao ? À, anh bao nhiêu tuổi, gốc người gì?

- Tôi được 46 tuổi, người Tây Ban Nha. Làm nghề này thì không thể có vợ, có con được. Madame thấy đó, mấy người họa sĩ đứng bên kia cũng không ai có vợ. Đứng đây lạnh thì chúng tôi kéo vào ngồi quán café, khi nào thấy có khách thì ra.

- Sao không thấy có họa sĩ đàn bà?

- Ít có, mà khó lắm ! Cứ đứng ngoài đường thế này quanh năm suốt tháng, làm sao chịu nổi nắng mưa…

Tôi lại tò mò: Mỗi ngày anh vẽ được bao nhiêu?

- Có khi mười mấy người, có khi hai, ba người thôi.

- Vẽ nhiều thì phải vẽ cho nhanh, vẽ nhanh thì đâu có còn giống… bản chính.

Nghe nói trúng tim đen, anh họa sĩ gật đầu cười hì hì: Đúng, đúng…

Chân dung của tôi họa sĩ vẽ xong, trong vòng 20 phút. Anh đến gần, xòe bức tranh trước mặt. Tôi cười ha ha: Ủa, đâu phải tôi …

- Ồ! xin lỗi madame…

- Tôi đã nói rồi, vẽ không giống là không trả tiền mà…

- Xin lỗi madame, vẽ chân dung chứ đâu phải chụp hình …

Nhìn cái điệu buồn…giả của anh hoạ sĩ làm tôi bật cười. Thôi thì móc tiền trả anh họa sĩ nhanh miệng này cho rồi. Và, tôi tiếp tục đến một nhóm họa sĩ khác.

Cũng sau ngôi đền thờ trắng, khách qua lại đông hơn. Một nhóm họa sĩ khác đang trưng bày giá vẽ, ngồi trước quán café. Nhóm này có trình độ cao hơn. Họ có chỗ ngồi vẽ, có ghế cho khách. Mỗi họa sĩ trong này đều dựng một cây dù lớn để che mưa, nắng. Họ cặm cụi say sưa chăm chú vẽ, không cần biết có người chung quanh, đang tò mò đứng xem. Có chỗ treo những hình mẫu. Những họa sĩ khác thì đang vẽ chân dung khách. Tôi nhìn hết những người họa sĩ vẽ chân dung ở đây, thời gian vẽ lâu hơn, phải trên một tiếng đồng hồ. Họ vẽ có nghệ thuật, có nét giống "người mẫu" hơn. Mỗi họa sĩ chỉ được một mét vuông. Có khi, hai người một mét vuông, vì không đủ chỗ, nên họ dàn xếp với nhau để làm việc. Ở đây, các họa sĩ không mời mọc du khách, không chạy theo khách và không có màn trả giá. Khách hỏi, họa sĩ nói đồng giá với nhau (vẽ màu 80 euro, trắng đen thì 50). Nhưng họa sĩ có quyền bớt, hoặc vẽ không lấy tiền. Thấy tôi đi ngang qua, một anh họa sĩ chào một câu tiếng Anh. Tôi dừng lại ngay để bắt chuyện. Cười, trả lời câu tiếng Pháp. Họa sĩ nói:

- Thấy madame cứ chụp hình chỗ này, chỗ kia, tưởng là khách ngọai quốc.

Sau vài lời xả giao, tôi xin phép họa sĩ hỏi vài câu. Họa sĩ gốc người Ý, 45 tuổi này vui vẽ nhận lời.

- Anh có vẽ chân dung cho khách, dọc hai bên bờ sông Seine, hay dưới chân tháp Eiffel không ?

- Không bao giờ, tôi chỉ vẽ chân dung cho khách ở trên đồi này thôi. Tôi vẽ tại đây 20 năm rồi.

- Nếu có khách thì mỗi ngày anh vẽ bao nhiêu chân dung?

- Bốn thôi.

- Tại sao bốn?

Anh họa sĩ nhăn mặt: Tôi không thích vẽ nhiều, vẽ nhiều, mệt lắm! Mệt, vẽ không thể đẹp.

- Lúc nãy, tôi có xem anh vẽ chân dung cho khách. Anh vẽ giống lắm ! À, tại sao "vùng đất" ở đây không thấy có hoạ sĩ trẻ, toàn là những người lớn tuổi?

- Đây là nơi của những người họa sĩ lâu năm. Người mới khó vào, thỉnh thỏang cũng có, nhưng ít lắm ! Madame thấy đó, có mấy người Á Châu vẽ ở đây, hình như là người Việt, họ vẽ khá lắm!

- Mỗi ngày, anh vẽ được bao nhiêu bức tranh thủy mạc.

- Một .

- Mùa thu, mùa đông ở trên đồi này vắng khách, anh ở nhà?

- Tôi không ở nhà mà đến đây để vẽ tranh. Tôi thích cảnh mùa thu mùa đông vắng vẻ ở đây.

Trời! Đúng là …họa sĩ. Mùa đông người ta ở trong nhà cho ấm áp, còn họa sĩ thì ngồi giữa trời thu để tìm ý. Đó là họa sĩ Paris. Khi bạn đến Paris, đừng quên viếng thăm trên đỉnh đồi này. Vùng Montmartre như một cái làng nhỏ, nằm trong một thành phố lớn. Một cái làng mà những người nghệ sĩ đã và đang sống một cuộc đời lang thang rày đây mai đó, họ đã chọn nơi này làm quê hương, tụ họp lại đây để vẽ. Đến đây, bạn sẽ khám phá cái làng nhỏ này, nằm về phía Bắc của thủ đô Paris, có ngọn đồi cao 130 mét. Có dấu vết lịch sử ở trên một ngọn đồi, và những con đường nhỏ trải đá còn để lại từ thủa xa xưa. Những bóng mát, với những cầu thang hai bên, và những hàng đèn đường dọc theo những căn nhà cũ quét vôi trắng, được bao bọc bởi những cái vườn nhỏ. Sau lưng đền thờ có một quảng trường, với những tiệm café trong một khung cảnh thật đẹp. Bạn sẽ hiểu tại sao những họa sĩ đã thương yêu và thích cuộc sống có khung cảnh đẹp ở vùng Montmartre này. Đây là một trong những nơi du khách ở các tỉnh trong nước Pháp viếng thăm, và ngay cả khách ngọai quốc cũng thích tìm đến.

Những người đi tản bộ không biết chán, khi đi trên những con đường bé nhỏ trong vùng Montmartre này. Những căn nhà nhỏ, lúc nào cũng có sương mù bao phủ vào buổi sáng sớm, nhìn có vẻ như là đồng quê, làm cho khách thích nơi này không điều kiện. Khách đi lại đây như để tìm dấu vết của những nghệ sĩ nổi danh, đã phá vỡ khuôn sáo cổ ngày xưa, như họa sĩ Picasco, Renoir, Van Gogh, Toulouse-lautrec…

Dân chúng ở đây thường hay tổ chức lễ lộc, mà ngay cả những người buôn bán cũng vậy. Trước công trường nhỏ bé có một nhà hát cổ dưới bóng mát, mỗi đầu mùa hè là họ tổ chức lễ nhạc jazz, khách đi dạo, nghe văng vẳng tiếng nhạc nồng nhiệt, vui vẻ trong vùng này. Trên ngọn đồi Montmartre có hai nhà thờ, một bên là nhà thờ nhỏ Pierre, một bên là Sacré Coeur màu trắng, mái tròn, cao. Muốn leo lên phía trên, phải xuống dưới hầm rồi leo lên 300 nấc thang mới đến mái tròn này (giá 5 euro). Đứng từ trên mái tròn, nhìn xa được chung quanh Paris 30 cây số .

Montmartre thành được lập năm 1790, ở trong thành lũy, thuộc về quận 18 Paris (vào năm 1871). Phần đất nằm ngòai thành lũy Montmartre, thuộc về vùng Saint-Ouen. Làng Montmartre này có tên Mons Martis. Hai chữ này là nguồn gốc của những người tử đạo. Theo huyền thọai, thánh Denis là người giám mục đầu tiên ở Paris, còn sống sót sau khi bị hành tội. Một trong những con đường nổi tiếng hiện nay là đường: rue des Martyrs (đường của những người tử đạo).

Khu Montmartre này ngày xưa rất yên tĩnh, nhưng sau đó thay đổi rất nhanh nhờ những quán café, những tiệm buôn bán bình dân. Khách viếng thăm đến từ các nước Âu Châu rất đông, và những người ở dưới tỉnh của nước Pháp đến cũng không ít, nên khu vực này ngày nào lúc nào cũng nhộn nhịp, đông người. Mỗi lần đến đây , tôi đều thích thú. Đi dạo, đến mỏi chân mà chưa muốn về. Người Việt ở xa đến Paris, tình cờ đến đây, sẽ có cảm giác rất gần gũi quen thuộc, vì có vài nét giống như một góc nào đó ở trên quê hương mến yêu của mình.